De terugtocht is de moeilijkste van alle operaties

(Opiniestuk De Tijd – 8 juli 2021 – tekst onderaan)

Stel dat iemand u anderhalf jaar geleden zou hebben voorspeld dat u omwille van een besmettelijke ziekte meer dan een jaar niet meer zou kunnen reizen of op restaurant gaan, dat u anderhalve meter afstand zou moeten houden van uw medemens, om middernacht thuis zou moeten zijn en u als ondernemer uw zaak zou moeten sluiten in ruil voor een uitkering; u had hem of haar gek verklaard. Nochtans is dat wat exact wat gebeurde. Nog nooit in de moderne tijd is de staat zo doorgedrongen in ons persoonlijk bestaan. Nog nooit heeft de overheid zo haarfijn voor u bepaald wat het goede leven is en hoe het geleid moet worden.

Laat er vooral geen twijfel over bestaan: het was nodig. De staat heeft op basis van wat men wist en met de beste bedoelingen bijzonder verstrekkende maatregelen genomen.  Nu alle curves dalen is enige bezinning daarover meer dan welkom. Het boek ‘De Fatale staat’ van de Nederlandse hoogleraar bestuurskunde Paul Frissen kan hierbij nuttige inspiratie leveren. Volgens Frissen koesteren we in deze tijd de illusie dat de maakbaarheid van onze samenleving oneindig is. We willen daarom alle pech en leed uit ons leven uitbannen. Dat is vergeefse moeite, omdat leed deel uitmaakt van de menselijke conditie. Uitgedaagd door het populisme, vergroot de politiek zijn greep op de samenleving. Het resultaat is volgens Frissen niet hoopgevend: “De modernistische droom van maakbaarheid is verworden tot de nachtmerrie van een alom interveniërende fatale staat.”

De aanpak van Covid 19 was exemplarisch. Het strikt opvolgen van het voorzorgsprincipe leidde tot drastische vrijheidsinperkingen. Volgens de modellen van virologen zou een intenser maatschappelijk leven hebben geleid tot een exponentieel hoger aantal slachtoffers. Gevolg was dat die samenleving daarom grotendeels tijdelijk moest worden stilgelegd. Ter compenstatie strooide de overheid op redelijk uniforme wijze tal van tegemoetkomingen uit over de bevolking. Hierdoor kon de pandemie daadwerkelijk worden afgeremd, maar wel met veel verborgen maatschappelijke miserie en grote negatieve economische en budgettaire neveneffecten die nog onvoldoende in kaart zijn gebracht.

COVID-19 was niet meer dan een stroomversnelling in een jarenlange evolutie. Na elke crisis of ramp volgt steevast een pavlovreactie waarin pers en politiek zeggen: “dat nooit meer”. Schuldigen worden gezocht.  Hervormingen worden tegen een sneltempo doorgevoerd na jarenlang in de diepvries te hebben gestoken. Men heeft getoond dat men “ermee bezig is”. Ultieme consequentie van deze werkwijze is een staatsapparaat zo uitgestrekt dat het geen kerntaken meer kan onderscheiden, laat staan uitvoeren. De samenleving schuift alle risico’s af op de staat, omdat de politiek claimt dat ze het wel zal oplossen. Wat ze uiteraard niet kan. Zo organiseert de democratische politiek haar eigen nederlaag. De sterke groei van de populistische partijen aan beide kanten van het politiek hoeft niet te verwonderen.

Laten we corona gebruiken om onze staat te verbeteren. Een doordacht relancebeleid komt op de eerste plaats. Dat wil zeggen zo snel mogelijk alle compensatieregelingen afbouwen, maar ook gericht investeren in infrastructuur en nieuwe sectoren. Ter linkerzijde groeit de aandrang om de relance te misbruiken voor nog meer overheidsuitgaven. Gesteund door de hype rond de Moderne Monetaire Theorie lijkt voor links het geld aan de bomen te groeien. De enige duurzame oplossing ligt echter in een meer terughoudende rol van de staat om de vrije markt de motor te laten zijn van het herstel. Laten we met een fijne kam door onze staatsuitgaven gaan. Hierdoor kunnen we de begroting op orde brengen, een faire fiscale hervorming doorvoeren en beleidsruimte voorzien om waar nodig te leren uit de fouten tijdens corona. Het is ook gepast zich te bezinnen over hoe ver de overheid mag binnendringen in het privéleven. Omwille van de pandemie werden voorheen ondenkbare maatregelen zoals de avondklok bruusk ingevoerd. Er mag geen gevaarlijk hellend vlak ontstaan dat burgerlijke vrijheden inperkt.

Maar vooral moet de politiek helder definiëren wat binnen haar mogelijkheden ligt en wat niet en dat ook zo uitvoeren en uitdragen. Anders is op een dag de totalitaire verlokking niet ondenkbeeldig. Omwille van die verder uitdeinende overheid, maar ook door de onoverbrugbare “delivery gap” die het onbehagen verder laat gedijen. Meesterstrateeg Von Clausewitz schreef dat “de terugtocht de moeilijkste is van alle operaties”.  Nochtans is dat terugtrekken van de overheid essentieel om het vertrouwen terug te winnen van de vele burgers die vatbaar zijn voor de gemakkelijke slogans van de populisten.

Christian Leysen

(Publicatie in l’Echo : https://christianleysen.be/la-retraite-difficile-mais-necessaire-de-letat-tentaculaire/)