De S-ring als ruggegraat voor de modal shift in, van en naar Antwerpen.

Antwerpen, 10 oktober 2019

Een efficient mobiliteitsbeleid vereist een efficiente verknoping van de verschillende verkeersmodi, aldus Christian Leysen (Kamerlid Open VLD) en Willem-Frederik Schiltz (Fractieleider Open VLD Vlaams Parlement). Zij schetsen hoe we met een globale aanpak de mobiliteit in en rond Antwerpen vrijwaren.

Antwerpen staat stil

Antwerpen is een logistieke hotspot. Een kruispunt van Europese snelwegen, een wereldhaven, hét knooppunt voor het Belgische spoorgoederenvervoer en zo veel meer. Antwerpen is verbonden met de hele wereld, maar net daar ligt ook de grootste bedreiging.

Antwerpen is ook de filehoofdstad van België. De Antwerpse ring is één van de drukste snelwegen van Europa. Op bepaalde stukken staat er tot 16 uur per dag file. Antwerpen dreigt hierdoor compleet onbereikbaar te worden. Ook de leefbaarheid voor de bewoners komt in het gedrang, zowel qua bereikbaarheid, verkeersveiligheid als luchtkwaliteit.

Het Toekomstverbond dat in 2017 werd afgesloten door de overheid en de actiegroepen moet hieraan een oplossing bieden. Met de aanleg van de Oosterweelverbinding en het verschuiven van een groot deel van het doorgaand verkeer naar het Radicaal Haventracé kan een deel van het verkeersinfarct opgelost worden en de overkappingen zullen zorgen voor meer levenskwaliteit voor de bewoners van de stad.

Het Toekomstverbond gaat evenwel over meer dan snelwegen en overkappingen. Het bevat een duidelijke ambitie om een modal shift te realiseren, waarbij het aantal verplaatsingen met de (vracht)wagen stelselmatig afneemt. Hiervoor is een duidelijke samenwerking nodig. Met de omliggende gemeenten in de vervoersregio, met de operatoren van openbaar vervoer, met het bedrijfsleven en met de haven.

De voorbije jaren is er stevig geïnvesteerd in de alternatieven voor de wagen. Er werden verschillende nieuwe tramlijnen ingevoerd en bestaande lijnen werden verlengd. Er is een begin gemaakt van een S-net rond Antwerpen met een verbetering van het aanbod op verschillende lijnen en in de eerste plaats op Puurs-Antwerpen-Roosendaal. De waterbus maakt van de Schelde en het Albertkanaal belangrijke verbindingen voor reizigers. Deelsystemen bieden een oplossing voor de last mile. Velo is een enorm succes, maar ook Blue Bike, Poppy, Cambio, Mobit en vele andere spelers zijn intussen actief in Antwerpen. P&R’s worden aangelegd aan de stadsrand. Alles is voorhanden om een echt slim alternatief voor de wagen aan te bieden.

Het havengebied, waar meer dan 60.000 mensen tewerkgesteld zijn, is veel minder goed ontsloten met het openbaar vervoer. Bussen van De Lijn rijden er nauwelijks, treinstations liggen ver van de havenbedrijven en ook de deelfietssystemen zoals Velo en Blue Bike laten de haven links liggen. Daarom  voorzien verschillende werkgevers in de haven zelf in een aanbod aan collectief vervoer. Bussen rijden vanuit de ruime omgeving naar de havenbedrijven.

Antwerpen moet vooruit

De komende jaren zal de impact van de werken aan de Oosterweelverbinding stelselmatig groter worden. Zonder significante modal shift zal het aantal verliesuren tijdens de werken alleen maar toenemen, met een enorme economische kost als gevolg. Hiervoor is er nood aan een geïntegreerd alternatief aanbod, als alternatief voor de wagen. Een geïntegreerd aanbod bestaat uit een geïntegreerd netwerk met eenduidige informatie en een gezamenlijke tarifering.

Geïntegreerd netwerk

Sinds enkele jaren communiceren de NMBS en De Lijn gezamenlijk over het Antwerpse voorstadsnet, bestaande uit S-treinen en trams. Van een echt geïntegreerd voorstadsnet is weinig sprake, eerder een optelsom van de beide individuele netwerken. De overstapmogelijkheden tussen beide netten beperken zich tot de stations Antwerpen-Centraal, Antwerpen-Berchem, Antwerpen-Zuid en Antwerpen-Luchtbal.

Het aantal overstapmogelijkheden tussen trein en tram is dus eerder beperkt. Bovendien zijn beide netwerken stervormig uitgebouwd. Nuttige overstappen vinden dus voornamelijk in het centrum (Antwerpen-Centraal/Opera/Astrid/Roosevelt) plaats. Dat heeft ook tot gevolg dat de tramverbindingen in het stadscentrum veel reizigers moeten verwerken. Er is immers geen alternatief. Het havengebied wordt niet door trein of tram bediend. Enkel het station Antwerpen Noorderdokken en de iets verder gelegen eindhalte van de tram aan de Havanasite nemen hier een rol op.

De S-ring biedt de mogelijkheid om het trein- en tramnet kwaliteitsvol te integreren en een bediening van de haven te realiseren. De S-ring maakt gebruik van bestaande geëlektrificeerde sporen, waarvan het merendeel vandaag enkel gebruikt wordt voor goederentreinen en diensttreinen.

De halteplaatsen op de S-ring zijn zo uitgewerkt dat ze maximaal mogelijkheden bieden om over te stappen op andere vervoersmodi en/of een voldoende groot potentieel hebben in de onmiddellijke omgeving.

• Verrebroek/Bundel Zuid NIEUW
  • Collectief vervoer in de haven
  • Logistiek Park Waasland
  • P&R vanop afrit 10 E34

• Kallo NIEUW
  • Collectief vervoer in de haven
  • Dorp Kallo
  • P&R vanop afrit 9 E34

• Melsele Oost NIEUW
  • P&R Melsele
  • Tram 3

• Zwijndrecht
  • S34       

• Linkeroever TE HEROPENEN
  • P&R Linkeroever (5min)
  • Trams 3,5,9,15 (5min)
  • Bussen Westrand
  • Stadsdeel Linkeroever

• Antwerpen Zuid
  • S32 en S34
  • Trams 4,8 en 10
  • Bussen Zuidrand
  • Stadsdeel Zuid en district Hoboken

• Antwerpen-Berchem
  • S1, S32, S33 en S34
  • IC-treinen
  • Bussen Oostrand
  • Trams 4, 9 en 11

• Antwerpen-Oost TE HEROPENEN
  • Bussen Plantin-Moretuslei
  • District Borgerhout

• Schijnpoort NIEUW
  • Trams 2,3,5,6 en 12
  • Sportpaleis, Lotto Arena, Park Spoor Oost
  • Districten Borgerhout en Merksem

• Antwerpen Dam TE HEROPENEN
  • Tram1 (5min)
  • Park Spoor Noord
  • ZNA Cadix

• Antwerpen Luchtbal
  • S32
  • Enkele IC-treinen
  • Tram 6
  • Kinepolis (5min)
  • Stadsdeel Luchtbal

• Antwerpen Noorderdokken
  • Collectief vervoer in de haven
  • S32
  • Trams 1 en6 (5min)
  • P&R Luchtbal (5min)
  • Bussen noordrand

• Antwerpen Haven TE HEROPENEN (voor reizigers)
  • Collectief vervoer in de haven

De S-ring biedt dus aansluiting op alle IC-treinen die Antwerpen aandoen, op alle S-treinen en op quasi alle bus- en tramlijnen, zonder daarbij het station Antwerpen-Centraal aan te doen. Er ontstaan dus meerdere nieuwe overstapmogelijkheden tussen trein en tram en tussen treinen onderling.

Het collectieve busvervoer in de haven kan aansluiten op de haltes Verrebroek en Kallo voor de linkeroever en Luchtbal, Noorderdokken en Haven voor de rechteroever van waaruit er met de S-ring en de waterbus overstap geboden kan worden op alle mogelijke richtingen.

Mogelijk collectief vervoerssysteem in de haven, geïntegreerd met S-ring en waterbus

Het netwerk van de waterbus complementeert het bestaande vervoersaanbod. Het biedt eveneens aansluiting op het collectieve busvervoer in de haven.

Het shuttlebussysteem dat intendant Alexander D’Hooghe heeft uitgewerkt sluit eveneens naadloos aan op het voorstadsvervoer en de S-ring. D’Hooghe selecteert in zijn plan de sites Schijnpoort en Luchtbal als multimodale knooppunten. Deze sites zijn opgenomen als stations van de S-ring.

Een snelle verbinding van en naar de luchthaven Deurne vanuit het Station Berchem – al dan niet met autonome shuttle-bus in eigen bedding naast de spoorlijn naar Lier – past in dit concept.

Geïntegreerde informatie

Een geïntegreerd netwerk werkt alleen maar als dit voor de (potentiële) reiziger ook duidelijk is. Er bestaat een geïntegreerd netplan voor de regio Antwerpen, al laat die nog veel te wensen over qua duidelijkheid, de informatie in apps en routeplanners is theoretisch geïntegreerd, in real-time blijkt dit evenwel niet altijd even duidelijk.

Vooral op het terrein is er nog veel werk om van een daadwerkelijke integratie te spreken. De looproutes tussen trein, tram en bushaltes zijn vaak zeer onduidelijk, en van geïntegreerde informatie op het terrein is nauwelijks sprake. Wij bijvoorbeeld van het premetrostation Diamant het station Antwerpen-Centraal binnenwandelt heeft rechtstreekse toegang tot het niveau -1. Om te weten op welk perron de trein vertrekt, moet men evenwel op het gelijkvloers zijn.

Voor de reiziger is het van geen enkel belang of hij zich op een halte bevindt die wordt beheerd door de NMBS, De Lijn, het Havenbedrijf, … Op elke halte zou informatie beschikbaar moeten zijn in real-time over alle vervoersmodi in de omgeving. Elke trein- of tramhalte zou dus uitgebouwd moeten zijn als een echt Mobipunt met geïntegreerde informatie.

Geïntegreerde tarieven

Een geïntegreerd netwerk heeft ook nood aan eenduidige tarieven, zowel voor abonnementen als voor individuele tickets. Voor een reiziger mag het niet uitmaken welk vervoermiddel hij gebruikt. Naar analogie met Brussel zou de mogelijkheid moeten bestaan om met 1 ticket (cfr JUMP-ticket) gebruik te maken van alle vervoersmodi binnen een bepaalde zone. De bestaande CityPass is immers enkel beschikbaar in een abonnementsformule voor minimaal 1 maand. Dat is allesbehalve gebruiksvriendelijk voor occasionele gebruikers of toeristen.

Christian Leysen –  Willem-Frederik Schiltz