Laat de begroting niet verder ontsporen

(speaking notes – tussenkomst plenaire vergadering over begrotingswijziging 22.06.2022)

De derde aanpassing van de uitgavenbegroting die we hier vandaag bespreken, dient zich onder een bijzonder ongunstig economisch gesternte aan.

Vooreerst is er de nasleep van corona. Onze economie sloeg zich al bij al redelijk door de crisisperiode. Door snel te ageren en ongeziene steunmaatregelen te nemen,  bleef een massale golf aan faillissementen en jobverlies uit. We hebben onze burgers en bedrijven zo goed en zo kwaad als het kon door een enorm moeilijke periode geloodst.

Nog voor een aansluitende relance goed en wel op gang kwam, zagen we stijgende energieprijzen, haperende toevoerketens en bijgevolg een stevig aantrekkende inflatie. Vorig jaar heb ik verschillende keren gewaarschuwd voor een inflatieschok post-corona. Ik heb helaas gelijk gekregen.

De inval in Oekraïne vormt de overtreffende trap. Ze zorgt voor onnoemelijk menselijk leed. Ze drukte ook elke hoop op een economische heropleving brutaal de kop in – op een duidelijk relance van de bewapeningsindustrie na – en opende een boulevard voor speculanten van alle aard. Dit continent wordt meegesleurd in een nieuwe koude oorlog die het zelf niet gewild heeft, maar er wel de gevolgen van zal dragen. Sancties tegen Rusland zijn een morele plicht. Alleen brengen ze weinig zoden aan de dijk als de Russen zelfs de gotspe hebben om de Duitsers af te dreigen met het dichtdraaien van de gaskraan, nadat we zelf hoog van de toren hebben geblazen dat we hun gas niet meer willen.

Steunmaatregelen in crisisperiodes komen met een hoge prijs. Nadat de overheidsfinanciën stilaan de crisis van 2008-2010 achter de kiezen hadden, slagen deze openvolgende crisissen een zeer groot gat in de overheidsbegroting.  Al die steunmaatregelen creëerden bij veel burgers ook een onrealistisch verwachtingspatroon. De staat moet en kan alles compenseren. De staat zijn wij allen samen, samen met de volgende generaties.

Ik ben daar als burger, als politicus en als ondernemer bijzonder bezorgd over. Niet alleen over het hier en nu, maar ook hoe we het schip op koers en zeevaardig houden, in het bijzonder voor onze overheidsfinanciën, de welvaart van de volgende generaties.

Dat betekent niet alleen een gezond economisch klimaat vrijwaren en verder stimuleren. Als we naar de toekomst willen kijken, moeten we even stilstaan bij een meer diepgaande analyse, met name naar de economische en monetaire onderbouw van de wereldeconomie vandaag. Dat is minder spectaculair, maar minstens even belangrijk

• Er is de immense kwetsbaarheid die ons internationaal systeem van vrijhandel ervaart bij crisissen zoals deze van vandaag. Lean supply chains zijn in goeie tijden veel goedkoper, maar in woelige tijden leiden ze niet alleen tot veel onzekerheid, maar ook tot een structurele stijging van kosten. Dat betekent extra inflatie.

•  We zijn naïef geweest in de samenstelling van onze energiemix. Laten we echter de terechte vraag naar meer ‘strategische autonomie’ niet laten verzanden in ouderwets protectionisme dat enkel zal leiden tot meer volatiliteit, fragmentatie en hogere prijzen.

• Sinds de kredietcrisis van 2008, die in Europa overging in de Eurocrisis, is de sturende rol van centrale banken enorm gegroeid. Terwijl bijvoorbeeld de Duitse Bundesbank vroeger de bewaker was van een kruipende inflatie, leken de bankiers van de FED en de ECB steeds meer magiërs. Ze stimuleerden economische groei door een beleid van lage tot zelfs negatieve rente en quantitative easing. Ze behoedden ons “whatever it takes” voor grote drama’s. Tegelijk hebben ze hierdoor ook het normale verloop van de economische cycli verstoord.

We moeten ons de vraag durven stellen of we, na de financiële crisis, niet te lang zijn doorgegaan met dit expansief monetair beleid.

Door het lage rentebeleid gaven we zuurstof aan de vorming van bubbels, zoals de stijging van de vastgoedmarkt of de opmars van cryptomunten. Tegelijk was het lage rentebeleid met zijn lage intrestvoeten als het ware de dienstmaagd voor de goedkope financiering van overheidsschulden. De keerzijde van deze medaille is evenwel een volledig gebrek aan incentives om zuinig en rationeel om te springen met de overheidsfinanciën.

Wat men het Sloth syndrome (i.e. het luiaardsyndroom, zoals geciteerd in het bijzonder lezenswaardige boek ‘The Mystic Hand – what central banks learned, unlearned and have to relearn’) noemt, is dat het gebruik van de onconventionele monetaire toolbox van ongebreidelde geldcreatie politici ertoe aanzet om structurele hervormingen te negeren.

Otmar Issing, oud-topman van de Bundesbank en later een van de eerste directeurs van de ECB, zei tien jaar geleden: “How long will we have to wait until the neglect of money and credit in monetary theory and policy will be understood as the major source of macro policy mistakes.” Volgens de financiële markten is dat moment wellicht aangebroken.

Dat brengt ons bij het Belgische niveau en onze begrotingsperspectieven.

Het wordt rijden en omzien. We moeten vooruitkijken en tegelijk zien dat iedereen mee is. We moeten de illusie verlaten dat iedereen ongeschonden door een crisis zeilt, en dat we de rekening onbeperkt naar de overheid kunnen blijven doorschuiven.

Energiebeleid en bevoorradingszekerheid op lange termijn met inpassing van een doordacht traject naar koolstofarme energiebronnen is de grote uitdaging van de volgende jaren. Het geloof en vertrouwen in de bijdrage van nieuwe technologieën is daarbij essentieel. In dat kader van deze begroting kan ik me dan ook verheugen dat een budget werd uitgetrokken voor onderzoek naar small modular reactors richting een complementariteit van hernieuwbare en nucleaire energiebronnen.

We zullen dit jaar de bittere pil van de energieprijzen verder verzachten. De federale regering nam al voor meer dan 3 miljard aan maatregelen ter ondersteuning van onze gezinnen en bedrijven, en met succes verschillende analyses bevestigen dat de koopkracht van onze Belgische gezinnen gemiddeld op peil blijft. Onze aandacht moet gaan naar een duurzame verbetering van onze energie-efficiëntie want het goedkoopste kilowattuur is diegene die je niet verbruikt.

Het is de tijd voor ‘parler vrai’.

De realiteit is simpel: geld uitgeven dat we niet hebben, dat kan niet blijven duren.  Dat wordt hoorzitting na hoorzitting, en rapport na rapport bevestigd aan dit parlement. De budgettaire situatie van ons land is alarmerend. Dat sommigen in dit halfrond die realiteit blijven negeren en uitgavevoorstel na uitgavevoorstel doen, getuigt van kortzichtigheid of erger nog, van gratuit populisme.

Ik heb diep respect voor het werk van de staatssecretaris om in moeilijke omstandigheden, in een moeilijk gevormde regering met veel partners met uiteenlopende ideologieën en prioriteiten, het schip weer in de juiste koers te brengen. Dit verdient lof.

Om onze budgettaire situatie om te buigen, is het noodzakelijk om onze in de eerste plaats onze arbeidsmarkt te hervormen. Meer mensen moeten aan de slag en de markt moet minder star worden. Wat dat betreft, is de arbeidsdeal die vorig weekend werd afgeklopt absoluut een eerste stap in de goeie richting. Maar de 80% is nog ver weg.

Tegelijk keert mijn maag om als ik sommige regeringspartijen zie meelopen in een betoging tegen maatregelen die ze zelf mee hebben beslist. Meer zelfs, door de automatische indexering is de koopkracht gevrijwaard gebleven. Dat heeft de Nationale Bank vorige week zelfs nog becijferd. Neem uw verantwoordelijkheid en schuif ze niet af.  

Daarnaast kunnen we er niet onderuit: al onze overheidsuitgaven moeten onder het licht worden gehouden. Ook die waarop het parlement de controle heeft overgelaten aan de sociale partners, in het bijzonder voor de sociale zekerheid. Het kan altijd efficiënter en effectiever. Ik steun de staatssecretaris voor Begroting in haar zoektocht naar besparingen en efficiëntiewinsten. Ik kijk uit naar de resultaten van de volgende spending reviews. Het is een werk van lange adem.

We kunnen onze welvaartsstaat alleen maar in stand houden als we ze fair organiseren, actualiseren en ze betaalbaar houden. Daar zijn geen revoluties voor nodig, maar we komen er ook niet door te pappen en nat te houden. Daar horen ook moedige en lastige beslissingen bij.

Het zijn woelige, moeilijke tijden. Na een gezondheids- en energiecrisis in een oplaaiend geopolitiek klimaat zonder voorgaande: het hakt er bij ons allen in. Aan ons politici in dit halfrond om het hoofd koel te houden en het schip richting rustiger vaarwater te loodsen. We hebben de juiste kapitein aan het roer. Geen twijfel.

Worden de komende jaren makkelijk? Neen, wel integendeel. Het vraagt moed om moeilijke tijden onder ogen te zien en eerlijk gezegd –  als ondernemer – zie ik nog donkere wolken aan de horizont. Reden te meer om moedige hervormingen in te leiden, lastige beslissingen te nemen en politieke spelletjes en profilering ter zijde te laten.

Wij willen dat deze regering werkt en regeert. Onze fractie zal dit wetsontwerp ten volle ondersteunen.